Berndnaut legt de vergankelijkheid van natuurfenomenen bloot
Met zijn kunstinstallaties bevraagt Berndnaut Smilde de essentie van de menselijke relatie met natuurfenomenen. De Nederlandse kunstenaar creëert kunstmatige wolken en grootschalige regenbogen die zich vastbijten in een landschap en uitmonden in romantische en etherische taferelen. Al zijn werken hebben één ding gemeen: een vergankelijkheid die sterk verbonden is met de omgeving.
Hoe zou jij je werk omschrijven?
Ik zie ze als tijdelijke sculpturen. Ze gaan over vluchtigheid. Het zijn ingrepen in de ruimte. Ze bevragen het moment en worden vastgelegd in een foto. Het is het ongrijpbare en het gebrek aan controle dat me interesseert. Het is een van de redenen dat mensen in de loop van de geschiedenis betekenis en verhalen gecreëerd hebben rondom wolken en weerfenomenen. Ik ben geïnteresseerd in de culturele betekenissen rondom deze beelden. Ze gaan over romantiek, het sublieme, het ideale en de vergankelijkheid hiervan.
Veel van jouw projecten slaan terug op verschijnselen in de natuur. Waar haal je nog meer inspiratie vandaan?
Ik kan gefascineerd raken door een beeld of filmscène, zoals Werner Herzog's film Fitzcarraldo, waarin hij een enorme rivierboot over een berg sleept. Het is een ultieme visualisatie van het onmogelijke. Of een woord als antipode, dat me bewust heeft gemaakt van iedere locatie die ik ooit zal bezoeken. Een antipode is de exacte tegenpool van een locatie op aarde. De gedachte dat je een gat zou kunnen graven en er aan de andere kant van de aardbol uit zou kunnen komen.
Altijd als ik ergens ben, kijk ik of er een antipode bestaat en of ik deze ooit zou kunnen bezoeken. Het is een verlangen naar de andere kant van de werkelijkheid. Ik heb er slechts één voltooid tot nu toe. Vlak voor de pandemie heb ik de antipode van LIAN Art Space in Shanghai bezocht in Entre Ríos, Argentinië. Ik overbrugde op één dag 1000 kilometer naar een moerasgebied om even op de antipode van een tentoonstellingsruimte in Shanghai te staan. Het contrast kon niet groter zijn; er was daar niets. Het was fantastisch om de tentoonstellingsruimte, een omgeving in China waar ik een maand had gewerkt, onder mijn voeten in Argentinië voor te stellen.
Aerogel kwam ik tegen in mijn onderzoek naar het maken van wolken. Het is het meest lichte, vaste materiaal op aarde. Het bestaat voor 99% uit lucht. Het is een kunstmatig materiaal zonder echte functie dat al ontwikkeld was in de jaren 30. Voor mij toont het de menselijke drang om de natuur te overtreffen. Ik heb het gebruikt in kleine doorzichtige sculpturen waarbij Aerogel als een soort wolk op een maquette van een tentoonstellingsruimte ligt.
Hoe kwam je op het idee voor Breaking Lights?
De Breaking Lights serie is een doorgaande poging om licht te breken op grote schaal. Het begon met het idee om met een prisma een vuurtorenlicht te ‘breken’ om zo een tijdelijke regenboog in het landschap te projecteren.
Een regenboog staat voor perfectie. Het is een belofte, maar wat betekent het als een regenboog op z’n kop staat of zich opdringt aan je huis? Ik vind het interessant om te kijken of ik licht op grote schaal kon ‘breken’ om een natuurverschijnsel aan het landschap op te dringen. Een regenboog is zelfs nog vluchtiger dan een wolk, het is niet eens fysiek. Een wolk bestaat nog uit waterdruppels maar een regenboog bestaat slechts alleen in de reflectie in onze ogen.
Tijdens een werkperiode in Colorado werkte ik samen met een wetenschapper van NCAR (National Center for Atmospheric Research). We ontwikkelden een groot prisma, dat ik heb gebruikt in een aantal projecten. Een prisma laat heel direct zien hoe wij, als mensen, waarnemen. Alle kleuren die we ervaren, worden veroorzaakt door de breking van daglicht. De eenvoud en directheid van zo’n object spreekt me aan.
Uiteindelijk kreeg ik toestemming om een vuurtoren te gebruiken. Zo ontstond ook het idee om een Breaking Light serie te maken van vuurtorens waar ik wel eens kom. Elke vuurtoren heeft zijn eigen lichtkarakter, dat specifiek gebonden is aan die locatie. Zover heb ik er slechts twee kunnen realiseren. De laatste poging in Punta del Este in Uruguay werkte helaas niet. Het is niet makkelijk om toestemming te krijgen, omdat een vuurtoren natuurlijk een functionerend baken is.
Wat was de gedachte achter het Nimbus-project?
Een wolk is een fantastische metafoor en met elke ruimte kan de context veranderen. De kapel van Hotel Mariakapel benadrukt het goddelijke. Maar de wolk kan net zo goed een ontsnapt element uit een schilderij zijn, een gedachte, een voertuig, een verbergend element of een ‘tussenstaat’. Het vluchtige aspect is iets wat terugkomt in mijn andere werken. De wolk is niet houdbaar, hij is veranderlijk; groeit en valt weer uit elkaar. Je kunt het oncontroleerbare van de wolk zien als een tegenhanger van de orde en structuur van een ruimte. De wolk benadrukt de ruimte en omgekeerd. Het zijn beide onnatuurlijke elementen in deze context. Ik vraag me weleens af of een wolk een ruimte zou kunnen veranderen of de manier waarop we naar die ruimte kijken als hij weer weg is. Ik hoorde een mooi verhaal over Collectie De Groen in Arnhem waar ik een wolk heb gemaakt. Dit werk is zo verbonden geraakt met het gebouw, dat sommige mensen zich zelfs herinneren dat ze erbij waren toen de wolk plaatsvond. Maar dat klopt niet, want het is een projectie.
Waar werk je momenteel aan en met welke gedachte zit er achter dat project?
Een van mijn volgende sculpturen wordt een prisma dat de zon volgt. Het is iets waar ik al langere tijd aan werk. Een prisma dat zich automatisch naar de zon richt om een kleurenspectrum te maken. Maar aangezien er niet altijd zon is, zal het prisma af en toe ook falen. Toch blijft het proberen om het ideale lichtpunt te vinden. Daardoor krijgt het prisma iets menselijks.
Wat zou je in de toekomst nog willen doen qua werk?
Ik vind het fascinerend om te bedenken dat wij van het hele spectrum aan elektromagnetische straling slechts een klein gedeelte kunnen zien. Het toont de grenzen van het menselijk kunnen. Het lijkt me mooi als ik het kleurenspectrum iets kan oprekken. Misschien door een extra kleur toe te voegen? Mocht dat niet lukken, dan zou ik wel eens een schip willen bouwen.
Als je een kunstwerk zou mogen kiezen van een andere kunstenaar dat je zelf graag gemaakt zou hebben, welk kunstwerk zou dat dan zijn en waarom?
Ik vind Martin Creed's Installatie: de 'No. 252. NOLI SOLICITUS ESSE/SORGE DICH NICHT / DON'T WORRY/MH MEPIMNA, 2000' in St. Peter's Kerk in Cologne Duitsland fantastisch.
Het werk bestaat uit een neontekst in een kerktoren in verschillende talen met de boodschap: ‘Maak je geen zorgen.’ Dat vindt een geruststellende gedachte van hogerhand.
