Joost Vandebrug omarmt de imperfecties die zijn werk uniek maken
Jarenlang reist Joost Vandebrug de wereld over als commercieel modefotograaf, maar diep van binnen voelt hij dat dit niet het werk is wat hij écht wil maken. Nadat hij in Boekarest een dakloze jongen fotografeert, krijgt hij een bijzonder kijkje in het leven van de straatkinderen die de ondergrondse metrotunnels van de Roemeense stad tot hun thuis hebben gemaakt. Gedurend eeen periode van zes jaar legt hij hun leven vast, wat leidt tot de internationaal geprezen documentaire Bruce Lee and the Outlaw. Vanaf dat moment besluit Joost zijn hart te volgen en zich volledig te wijden aan zijn werk als kunstenaar. Hoewel fotografie altijd een onderdeel is, zijn het de onconventionele materialen en printtechnieken die zijn werk uniek maken.
Iedereen droomt, maar slechts sommigen maken er werk van. Zo is Porsche bijvoorbeeld ontstaan uit de vastberaden zoektocht naar de ultieme sportwagen. Op Discovered gaan we op zoek naar de nieuwe generatie dromers en brengen de unieke verhalen over hun drive en daadkracht.
Je carrière heeft zich ontwikkeld over verschillende disciplines; van commerciële fotografie tot documentairemaker tot kunstenaar. Hoe heb jij deze ontwikkeling ervaren?
Toen ik aan de Rietveld Academie studeerde, kreeg ik als ‘jong talent’ de mogelijkheid om te exposeren in het FOAM. Kort daarna kreeg ik commercieel werk aangeboden, wat voor mij zowel een kans als een valkuil is geweest. Het werk was leuk het betaalde goed. Bij een commerciële opdracht arriveer je op set, waar vervolgens een heel team paraat staat: een digital operator, camera-assistent, lichtassistent, enzovoorts. De essentie van fotografie is er nog wel, maar je bent ook een soort combinatie tussen een scheidsrechter, regisseur en kleuterjuf. Ondanks dat ik onwijs veel geleerd heb, wist ik diep van binnen dat dit niet het werk was dat ik wilde maken.
In 2011 ben ik begonnen met de documentaire Bruce Lee and the Outlaw, wat emotioneel en creatief gezien veel dichter stond bij datgene wat ik wel wilde maken. Het project werd voor mij steeds belangrijker. Op een gegeven moment investeerde ik er zoveel van mijn tijd in dat de relatie met mijn agency onder druk kwam te staan. ‘Leuk die documentaire, maar daar halen we L'Oréal niet mee binnen.’ Tegelijkertijd moest ik wel commercieel werk blijven doen, om mijn documentaire te financieren.
In 2018 hebben we Bruce Lee and the Outlaw uitgebracht en vertoond op filmfestivals over de hele wereld. De documentaire kreeg lovende reviews en awards, waaronder de ‘Beste Debuut Award’ op het Nederlands Film Festival en een 5-sterrenreview van The Guardian. Dat was voor mij de bevestiging om niet langer commercieel te werken, maar me op mijn eigen werk te focussen.
Bruce Lee and the Outlaw vertelt het verhaal van Nicu, een dakloze straatjongen, die onder de hoede komt van de beruchte ‘Bruce Lee’. Hij groeit op in de ondergrondse metrotunnels van Boekarest. Net als veel andere straatkinderen is Nicu verslaafd. Hij overleeft door te bedelen en te stelen. Naarmate hij ouder wordt, realiseert hij zich dat zijn alternatieve, criminele leider misschien niet de perfecte vader is. Toch lijkt een bovengronds leven niet binnen handbereik.
Voor de documentaire Bruce Lee and the Outlaw filmde je dakloze jongeren in Boekarest, Roemenië. Hoe kwam je daar terecht?
De reden dat ik naar Boekarest ging was omdat ik weg wilde van Londen, bij mijn werk vandaan. Ik zocht naar inspiratie en wist dat het landschap en de mensen mij esthetisch zouden triggeren. Ik maakte portretten van mensen en liet de foto’s nog dezelfde dag ontwikkelen bij een printshop, in de hoop de modellen nog een tweede keer tegen te komen en ze de foto’s te overhandigen. Er was één jongen die ik al een paar keer gefotografeerd had. Hij stond altijd op dezelfde plek. Nadat ik hem al meerdere dagen foto’s overhandigd had, vroeg hij: ‘Wil je weten waar ik woon?’ Vereerd liep ik met hem mee, waarbij hij naar de ingang van een tunnel wees. Na een korte overweging dacht ik: ‘Wat kan mij echt gebeuren? In het ergste geval stelen ze mijn camera en de paar euro’s die ik op zak heb, maar ze zullen me vast niet vermoorden.’ Een beetje bang stapte ik in de tunnel, waarna ik meteen spijt had van mijn negatieve vooroordeel. Ik voelde namelijk meteen dat ik iemands huis binnen liep.
In deze tunnel leerde ik Bruce Lee kennen, de leider van de dakloze jongeren. Het werkte in mijn voordeel dat ik geen Roemeen was, want daar wilde hij niks mee te maken hebben. De internationale pers, zoals hij mij zag, vond hij wel interessant. Op zijn uitnodiging ben ik gedurende zes jaar talloze keren langs geweest om te fotograferen en uiteindelijk ook te filmen.
Wanneer besloot je dat dit een documentaire moest worden?
Bruce Lee wilde heel graag zijn verhaal delen, waardoor ik naast fotografie ook steeds vaker begon te filmen. De eerste vier jaar was dit zonder doel. Ik was de wereld aan het ontdekken en deed verslag van wat ik meemaakte. Dit veranderde toen ik in contact kwam met een productiepartij en veel doelgerichter aan de documentaire begon te werken.
Hoe verschilt het maken van een documentaire van (commerciële) fotografie?
Het is een totaal ander proces. Je moet al het gefilmde materiaal doorlopen, op zoek naar het juiste verhaal. Alles staat in het teken van de hoofdpersoon, waardoor ik hartverscheurende scènes moest weggooien. Dit proces leerde mij denken van vanuit de drie delen – begin, midden en eind – waaruit iedere film is opgebouwd: de setting, het moment waarop alles fout gaat en de ontknoping waarbij het weer goed komt.
De rivier de Donau speelt een belangrijke rol in de kunst die je maakt. Hoe is dat zo ontstaan?
Tijdens het maken van de documentaire had ik soms de behoefte om mijn hoofd leeg te maken, inspiratie op te doen of gewoon even weg te gaan. De productie van de film was immers vrij heftig. Ik besloot Boekarest te verlaten, richting het zuiden, waar ik uitkwam bij de Donau. Deze rivier vormt een natuurlijke landsgrens tussen Roemenië en Bulgarije. Een bijzondere plek; een niemandsland. Zo voelde het.
De wandelingen werden meditatiemomenten voor mij. Ik deed een oefening, waarbij ik mij moest voorstellen dat mijn gedachtes blaadjes waren op de rivier. Ik hoefde ze niet te negeren, maar wel aan mij voorbij laten gaan. Omdat negeren voor mij niet lukte, besloot ik mijn volledige aandacht aan één ding tegelijk te geven. Langs de Donau verzamelde ik dingen als blaadjes, bloemetjes of steentjes, die ik vervolgens thuis onder een microscoop bestudeerde. Hoe langer ik dat deed, hoe bijzonderder het werd. Door deze vervolgens te fotograferen en te printen, wordt een blaadje een kunstwerk.
Voor zijn kunst combineert Joost onconventionele printtechnieken, zoals pigmenttransfers en zilvergelatineprints, met kwetsbare materialen, zoals washi, koperplaten en traditioneel barietpapier. De gevoeligheid van het proces maakt ieder werk uniek, met imperfecties en toevalligheden.
Waarom heb je gekozen voor deze printtechnieken en materialen?
Ik ben opgegroeid met analoge fotografie. Mijn vader was fotograaf en toen ik nog niet eens tien was stond ik al in de doka te helpen bij het ontwikkelen van foto’s. Toen ik die techniek onder de knie had, ben ik verder gaan kijken naar wat er nog meer mogelijk was. Naar mijn idee heeft de fotografie sinds het ontstaan stilgestaan; de focus op perfecte, smetteloze beelden. Het is juist de imperfectie die ik omarm.
Hoewel fotografie altijd een onderdeel is van mijn werken, zie ik mijzelf al lang niet meer als fotograaf. Veel belangrijker is materiaalonderzoek; de papiersoort, het type handwerk en de imperfecties die tijdens het proces ontstaan. Ik zie het als de penseelstreken in een schilderij, die de verbinding vormen tussen de kunstenaar en de kijker. In tegenstelling tot fotografen, werk ik niet met edities of oplages. Ieder werk is uniek.
Waar ben je momenteel mee bezig?
De serie waar ik op dit moment aan werk, gaat over mentale gezondheid. Er is een periode geweest dat ik hele heftige paniekaanvallen had, waarbij ik niet durfde te slapen, mijn benen niet meer voelde. Ik zat als het ware vast in de stoel bij het raam. Het enige wat ik zag, was de wereld die aan mij voorbij ging; dag en nacht, licht en donker. Nu praat ik er heel open over, maar op dat moment vond ik het heel lastig om mijn gevoel onder woorden te brengen. Dat is het uitgangspunt geworden van mijn nieuwe serie Exhilarating; hoe ik vanuit een donkere periode terug het licht in ben gestapt.
De nieuwe serie Exhilarating is vanaf september 2022 te zien bij Ingrid Deuss Gallery in Antwerpen.