Reflections of the Past – met je voeten in het verleden en je hoofd in de toekomst
Reflections of the Past is het DEZEEN Appartement of the Year 2021. Niek Joanknecht, architect bij Firm Architects en het creatieve brein achter het appartement, beschrijft de mannelijke stek in de Amsterdamse Pijp als: ‘poëtische architectuur die ook nog eens enorm praktisch is’. Het appartement is een experiment waarin ruwe, harde texturen botsen met strakke gladde lijnen, een organisch samenspel tussen verleden en toekomst.
Het huis heet Reflections of the Past. Wat zit er achter die naam?
Het appartement was oorspronkelijk een zolderverdieping; één met een te laag plafond om tot woning te verbouwen. Destijds heeft de eigenaar de verdieping opgehoogd door er een nieuwe laag bakstenen op te metselen en het dak op te verhogen, waardoor de zolder hoog genoeg werd om als appartement door te kunnen gaan. De onderkant van het appartement is origineel en nog ruw en eerlijk. De laag daarboven is nieuw, minder authentiek en minder oprecht. Het contrast tussen de twee delen leidde tot het idee om het appartement op dat kruispunt ‘door te snijden’. Daarmee wordt alles aan de onderkant een reflectie van het verleden en alles aan de bovenkant een interpretatie van de toekomst.
Waarom hebben jullie gekozen voor deze poëtische benadering?
Deze ontwerpbenadering komt voort uit de kunstacademie-achtergrond die ik deel met mijn compagnon Carolien Roos. In ieder project zijn we op zoek naar één allesomvattend concept. Het begint vaak met één zin die iets op een poëtische manier verwoordt. Voor Reflections of the Past is dat: sta met je voeten in het verleden en met je hoofd in de toekomst. De verhuizing van de eigenaar uit Londen naar Amsterdam bleek, naast de aanleiding van de opdracht, daarmee ook de basis voor het concept. Deze overeenkomst tussen gebruiker en locatie hebben we verbeeld door de nieuwe wanden aan de onderzijde te bekleden met spiegels. Boven de lijn gaan deze over in zinken beplating. Hierdoor reflecteert het wel licht en beweging, maar geeft het slechts de illusie van reflectie. De bestaande ruwe bakstenen hebben we zo gelaten. De lijn van het verleden en de toekomst ligt tussen de twee delen op een hoogte van 95 centimeter, precies op het middelpunt van een mens. Als je wilt reflecteren, moet je omlaag kijken. En wie vooruit wil, kijkt omhoog en zet een stap richting het onbekende.
"Sta met je voeten in het verleden en met je hoofd in de toekomst."
Hoe hebben jullie de ruimte maximaal weten te benutten?
Het appartement is met 94 vierkante meter niet heel groot. Om de ruimte zo groot mogelijk te laten ogen, hebben we een aantal ingrepen gedaan. We hebben de ‘verkeersruimte’ geminimaliseerd. We hebben bijvoorbeeld bewust de keuze gemaakt om een gang weg te laten uit het ontwerp.
Optische vergroting
Verder hebben we tussen de woonkamer en de slaapkamer een schuifdeur geplaatst. Deze staat het grootste deel van de dag open, wat het appartement optisch groter maakt en de indruk wekt dat de twee ruimtes één geheel zijn. Toch biedt de deur de vrijheid om de slaapkamer af te sluiten van de rest van de woning. Ook de conceptuele ingreep heeft een vergrotend effect. De woning is ‘doorgesneden’ op een hoogte van 95 centimeter: het middelpunt van de mens. Rond ‘het blok’ met het washok en de badkamer reflecteert het spiegelende glas op de onderste 95 centimeter de oude onderzijde van de wanden. Achter een verscholen deur in deze spiegelwanden zitten de badkamer, het toilet en de toegang tot de gastenslaapkamer verstopt. Op sommige plekken is de spiegelrand doorschijnend, zoals het paneel waarachter de badkamer zich bevindt.
Spelen met licht
Met ledverlichting wordt de terugliggende bakstenen rand uitgelicht. Zo oogt de woning ruimer. In de slaapkamer vind je een groot raam dat licht verspreidt door het appartement, waardoor de woning ruimtelijker wordt. In de badkamer hebben we een daklicht recht boven de douche geplaatst. Als belangrijkste ingreep geldt de geperforeerde trap naar het dakterras, waardoor er daglicht naar binnen valt. Hiermee voorkom je optisch ruimteverlies door gebrek aan licht onder een trap.
De opdracht voor het appartement was ‘een mannelijke en eerlijke sfeer’. Hoe hebben jullie dit laten terugkomen in de woning?
De opdrachtgever wilde een ‘James Bond huis’; een appartement dat een bepaalde luxe en chicheid uitstraalde. Vanuit die gedachte en in lijn met het ontwerp hebben we verborgen functies verstopt achter met spiegel- en zinkpanelen beklede wanden. Achter een van de spiegelpanelen zit een wijnkoelkast met daarboven een barkast. We hebben in de keuken een koelkast achter een van de panelen ingebouwd. De panelen openen zich volledig als je er licht op drukt, wat bijdraagt aan het hele James Bond gevoel.
Op jullie website staat ‘Design isn’t just about aesthetics’. Waar gaat design nog meer om volgens jou?
Een goede architect is niet iemand die alleen kunstzinnige en artistieke ontwerpen maakt. Het moet ook werken. Logisch zijn. Uiteraard moeten we ervoor zorgen dat de klant het ontwerp mooi vindt, maar het moet uitvoerbaar zijn. Vernieuwend maar niet tè. Als architect verleg je continu grenzen; van jezelf maar ook van je opdrachtgevers. Tegelijkertijd is het ook aan ons om de klant te leren kennen, te weten tot hoever je die grenzen kunt verleggen. We proberen goed naar de klant te luisteren en tegelijkertijd toch een duidelijk verhaal te vertellen zonder al te veel compromissen te sluiten. Het hebben van een concept is hiervoor essentieel.
Amsterdamse woningen staan niet bekend om hun duurzaamheid. Hoe hebben jullie de woning duurzaam gemaakt?
Een veelgemaakte fout met duurzaamheid in de architectuur, is dat er met name op één aspect verduurzaamd wordt. Het is belangrijk dat je als architect op verschillende vlakken de duurzaamste opties toepast. Deze zijn per project en situatie verschillend. In Reflections of the Past hebben we verschillende dingen ondernomen. Het begon hier met het isoleren van het dak en de wanden. Hiervoor hebben we een extra dik pakket aangehouden. De bakstenen wanden zijn alleen op de lange zijde waar de woning aan verwarmde woningen van buren grenst, aan de onderzijde vrij van isolatie. Doordat de warmte stijgt isoleren we daar waar de warmte hangt. Ook ligt er in de woning een dik vloerpakket van 17 centimeter, voorzien van vloerverwarming. De achtergevel met hoogrendementsglas warmt in het voorjaar en zomer de woning, die op het zuiden gelegen is, snel op. In de koudere maanden zorgt de goede isolatie ervoor dat de gelijkmatige warmte van de vloer binnen blijft. Deze slimme omgang met temperatuur wordt het beste zichtbaar in de zomer. In het midden van de woning zit een elektrisch dakraam, wat in de zomer voor een natuurlijke trek zorgt, waardoor je geen airco nodig hebt.
Een ander belangrijk aspect in duurzaamheid is om de slimme oplossingen in het maatwerk ook van hoogwaardige kwaliteit te maken in zowel functie als materiaal. Hierdoor gaan deze lang mee en blijven ook logisch in gebruik. In het maatwerk van de woning hebben we gerecyclede plaatmaterialen en formaldehydevrije lijmen en lakken gebruikt.
